جلسه 16 (ص 55)

و ممّن وافقهما على ذلك(1) في الجملة(2): المحدّث البحراني في مقدّمات الحدائق، حيث نقل كلاماً للسيّد المتقدّم في هذا المقام و استحسنه(3) ، إلّا أنّه صرّح(4) بحجّية العقل الفطري(5) الصحيح(6) ، و حكم بمطابقته(7) للشرع و مطابقة الشرع له. ثمّ قال:

لا مدخل للعقل(8) في شي‌ءٍ من الأحكام الفقهيّة من عباداتٍ و غيرها، و لا سبيل إليها(9) إلّا السماع عن المعصوم عليه السّلام؛ لقصور العقل(10) المذكور عن الاطّلاع عليها. ثمّ قال:

نعم، يبقى الكلام بالنسبة إلى ما لا يتوقّف‌ على التوقيف، فنقول:

إن كان الدليل العقلي المتعلّق بذلك بديهيّاً ظاهر البداهة- مثل: الواحد نصف الاثنين- فلا ريب في صحّة العمل(11) به، و إلّا:

فإن لم يعارضه دليل عقليّ و لا نقليّ فكذلك.

و إن عارضه دليل عقليّ آخر: فإن تأيّد أحدهما بنقلي كان‌ الترجيح له‌، و إلّا فإشكال.

    1. عدم حجیت ادراکات عقلیه

    2. یعنی با آنها اجمالاً موافق است ولی در برخی از موارد موافق نمی باشد زیرا ایشان به صراحت قسمتی از ادراکات عقلیه را که عقل فطری یا عقل به معنای أخص می داند حجت می شمارد کما سیأتی.

    3. و اینکه کلام محدث جزایری(ره) را مورد تحسین قرار داده است نشان دهنده ی آن است که سخن ایشان را به طور کلی پذیرفته است ولی از آنجا که بیان ایشان با بیان محدث جزایری(ره) متفاوت است لذا مصنف بیان صاحب حدائق را مستقلاً ذکر می نمایند تا در مورد آن قضاوت شود.

    4. محدث بحرانی(ره)

    5. ایشان درحدائق الناظرة جلد1 ص131 در توضیح عقل فطری می فرمایند: الخالی من شواعب الأوهام العاری عن کدورات العصبیة و أنّه هذا المعنی حجة الهیة.

    6. محقق آشتیانی(ره) در بحر الفوائد ج1 ص 36 می فرماید: لا یخفی علیک أنّ المراد مِن العقلِ الفطریّ فی کلامه و کلامِ غیره هو اوّلُ البدیهیات وأبدَئُها بحیث یکون مرکوزاً فی النفوس و الجبلةَ الإنسانیةَ فلا یخلوا عاقلٌ عنه بالنظر إلی فطرته ( اگر چه شاید از بعضی انسانها پوشیده شده باشد به همین جهت خداوند متعال می فرمایند: وَ قَد خابَ مَن دَسّاهَا) مرحوم شیخ(ره) نیز در ادامه در نقل کلام محدث جزایری(ره) از این عقل فطری، عقل به معنای أخص یاد می کند در مقابل عقل به معنای مطلق یعنی دلیل عقلی که خالی از شبهات و اوهام نباشد.

    7. عقل فطری

    8. چه بدیهی و چه نظری

    9. الأحکام الفقهیّة

    10. چون حکم شرعی برخواسته ی از مصالح و مفاسد و به تعبیری بر خواسته از ملاکات شرعیه می باشد وعقل توانایی درک این ملاکات را ندارد.

    11. ظاهر این اطلاق آن است که چه مخالفی از نقل باشد و چه مخالفی نباشد.

و إن عارضه دليل نقليٌّ: فإن تأيّد ذلك العقلي بدليلٍ نقلي كان الترجيح للعقلي- إلّا أنّ هذا في الحقيقة تعارضٌ في النقليّات- و إلّا فالترجيح للنقلي، وفاقاً للسيّد المحدّث المتقدّم ذكره، و خلافاً للأكثر.

هذا(1) بالنسبة إلى العقلي بقولٍ مطلق(2) ، أمّا لو اُريد به المعنى الأخصّ، و هو الفطريّ الخالي عن شوائب الأوهام الذي هو حجّة من حجج المَلِك العلّام- و إن شذّ وجوده في الأنام(3) - ففي ترجيح النقليّ عليه إشكال(4) ، انتهى.

    1. ترجیح عقل بر نقل

    2. یعنی دلیل عقلی که خالی از اوهام و شبهات نباشد.

    3. مراد از حیث وجود نمی باشد چونکه هر انسانی با خلقت دارای این عقل می باشد بلکه مراد این است که أکثر الناس خَلَطوا عقولهم بالأوهام.

    4. این بیان محدث بحرانی(ره) با بیان گذشته ای که شیخ از ایشان نقل کرده است که عقل فطری حکم شرع مطابق با آن می باشد؛ سازگاری ندارد زیرا در صورت مطابقت حکم شرع با عقل فطری فرض تعارض حاصل نمی شود تا اینکه گفته شود ففی ترجیح النقل علیه اشکال.