[1] اقسام شش گانه تجرّی.میتوان تجرّی را به لحاظ معنای لغوی توسعه داد و اقسامی را برای آن برشمرد که تجرّی مُصطلح تنها در یک قسم آن وجود دارد: زیرا مکلف یا قطع به معصیت دارد و یا احتمال آن را می دهد و در صورت قطع به معصیت یا فقط قصد معصیت می کند و یا علاوه بر قصد مقدمات آن را نیز انجام می دهد و یا علاوه بر قصد و تهیه مقدمات، عمل را نیز در خارج انجام می دهد ولی مطابق با واقع از کار در نمی آید که این قسم سوم همان تجرّی مُصطلح می باشد؛و اما در صورت احتمال معصیت یا فعلی را که انجام می دهد به امید تحقق معصیت می باشد و یا از بی مُبالاتی در دین مرتکب می شود و یا به امید معصیت نبودن انجام می دهد. فوائد: فایده اول: فرض بحث در موارد مذکور این است که هیچ یک از اقسام شش گانه معصیت واقعی رخ نداده است چون در غیر این صورت از حالت تجرّی خارج می شود. فایده دوم: باید توجه داشت که تجرّی در سه قسم اخیر به شرطی صادق است که جهل مکلف عقلاً یا شرعاً عُذر به حساب نیاید زیرا صدق عنوان تجرّی وابسته به این است که احتمال وقوع معصیت وجود داشته باشد و در جایی که مکلف عُذر شرعی یا عقلی داشته باشد احتمال وقوع معصیت منتفی است.بنابراین در شک در مکلفٌ به مانند شبهه ی محصوره وجوبیه(شک در وجوب نماز جمعه یا نماز ظهر) یا شبهه ی محصوره ی تحریمیه (شک در نجاست یکی از ظرف مشتبه) که مجرای احتیاط است تجرّی قابل تصوّر است اما در شک در اصل تکلیف که هم به حکم عقل(قبح عقاب بلا بیان) و هم به حکم شرع(مانند حدیث رفع یا استصحاب عدم تکلیف)، مجرای برائت است، تجرّی قابل تصوّر نیست زیرا جهل مکلف عُذر او به حساب آمده و به مکلف مطابق با براءة اجازه ی مخالفت با حکم واقعی داده شده است. فایده سوم: تمام این اقسام شش گانه در قبح فاعلی مشترک اند اما از حیث درجه ی قبح در یک سطح نیستند بلکه قبح فاعلی در سه قسم اول که شخص علم یا ظن معتبر دارد افزایش می یابد و در سه قسم اخیر که شخص فقط احتمال معصیت می دهد کاسته می شود اما در تمام این اقسام از آنجا که معصیت واقعی صورت نگرفته است نمی توان قاطعانه از قبح فعلی آنها و در نتیجه استحقاق عقاب سخن گفت لذا مصنف فرمودند در مورد اول یعنی قصد به تنهایی، عفو شده است و در مورد دوم یعنی اشتغال به مقدمات از باب جمع بین اخبار در بعضی از موارد احتمال عقاب هست و در مورد سوم عقاب نیست لذا وقتی در مورد سوم عقاب نباشد در سه مورد اخیر که احتمال معصیت می دهد و نه یقین و نه گمان به معصیت دارد، به طریق أولی عقاب ندارد