موضوع: مقصد سوم: مفاهیم/تحریر محل نزاع /بیان فائدة

و قد انقدح من ذلك[1] أنّ النزاع في ثبوت المفهوم و عدمه في الحقيقة إنما يكون في أنّ القضية الشرطية أو الوصفية أو غيرهما هل تدل بالوضع أو بالقرينة العامة على تلك الخصوصية المستتبعة لتلك القضية الأخرى أم لا؟

(و قد انقدح...): تحریر محلّ نزاع

مصنّف در پایان مقدّمه مذکور به این بحث می پردازند که آیا محلّ بحث در ما نحن فیه صغروی است یا کبروی؟

به عبارتی آیا محلّ بحث در ما نحن فیه ثبوت مفهوم می باشد به این صورت که آیا جملات شرطیّه یا جملات وصفیّه و یا جملات دیگر، به دلالت وضعی یا به کمک اطلاق و مقدّمات حکمت، دلالت بر خصوصیّت و ویژگی خاصّی دارند که به واسطه آن خصوصیّت و به تبع آن، دلالت بر قضیّه دیگری داشته باشند یا دلالت بر چنین خصوصیّتی ندارند و یا اینکه محلّ بحث در ما نحن فیه مربوط به حجیّت و عدم حجیّت این مفاهیم در نزد شارع مقدّس می باشد بعد از اینکه ثبوت مفهوم برای جملات مذکور عند العرف، امری قطعی می باشد؟

مصنّف می فرمایند: از مجموع مطالبی که بیان شد روشن می گردد که محلّ بحث در ما نحن فیه صغروی بوده و مربوط به ثبوت مفهوم می باشد مثلا بحث در مورد این است که آیا جملات شرطیه، بالوضع یا بالإطلاق دلالت بر این دارند که شرط، علّت تامّه منحصره برای جزاء می باشد تا اینکه گفته شود، زمانی که شرط منتفی باشد، جزاء نیز منتفی می باشد؛ یا چنین دلالتی نداشته و نهایتا درصدد اثبات جزاء برای شرط مذکور می باشند و در نتیجه با انتفاء شرط مذکور، شخص جزای مذکور، منتفی می گردد و لکن هیچ دلالتی بر انتفاء سنخ حکم و جزاء مذکور ندارد. به عبارتی دلالت بر این دارد که با انتفاء شرط مانند مجیء زید، وجوب اکرامی که از ناحیه مجیء ثابت می گردیده است، منتفی می شود و لکن هیچ دلالتی بر انتفاء حکم یعنی وجوب اکرام به لحاظ جهات دیگر مانند ابوّت، یا عالم بودن و یا سیادت ندارد.

فائده: محقّق خوئی «ره» در «محاضرات»[2] در این زمینه می فرمایند: «الثالثة: أنّ کلامنا هنا لیس فی حجّیّة المفهوم بعد الفراغ عن وجوده بل الکلام إنّما هو فی أصل وجوده و تحقّقه خارجا بمعنی أنّ الجملة الشرطیّة أو ما یشاکلها هل هی ظاهرة فی المفهوم أم لا کما هی ظاهرة فی المنطوق؟ و الوجه فیه أنّ البحث فی جمیع مباحث الألفاظ إنّما هو عن ثبوت الصغری و هی إثبات الظهور لها بعد الفراغ عن ثبوت الکبری و هی حجّیّة الظواهر فی الجملة.»