موضوع: مقصداول:أوامر/فصل چهارم:مقدمه واجب /مطلب سیزدهم: مسأله استحقاق ثواب و عقاب و عدم آن در واجبات غیری«4»

ثانيهما: ما محصّله أنّ لزوم وقوع الطهارات عبادة إنما يكون لأجل أنّ الغرض من الأمر النفسي بغاياتها[1] كما لا يكاد يحصل بدون قصد التقرب بموافقته، كذلك لا يحصل ما لم يؤت بها[2] كذلك[3] ، لا باقتضاء أمرها الغيري.

و بالجملة وجه لزوم إتيانها عبادة إنما هو لأجل أنّ الغرض في الغايات لا يحصل إلا بإتيان خصوص الطهارات من بين مقدماتها أيضا بقصد الإطاعة.

و فيه أيضا أنه غير واف بدفع إشكال ترتّب المثوبة عليها.

(ثانیهما...):

وجه دوم این است که ملاک و مناط عبادی بودن طهارات ثلاثه، مسأله وجود امر غیری نمی باشد تا اینکه ایرادات مذکور مطرح شود، بلکه ملاک و مناط عبادی بودن آنها، غرض و هدفی است که از ذی المقدّمه و امر نفسی تعقیب می شود به این صورت که اغراض مترتّب بر ذی المقدّمه مانند صلاة در صورتی حاصل می گردد که مقدّمه آن نیز به صورت عبادی و با قصد قربت اتیان گردد.

بنابراین وجه لزوم قصد قربت در طهارات ثلاث این است که آثار مترتّب بر ذی المقدّمه و امر نفسی محقّق نمی گردد مگر اینکه تمام اعمال و حرکات و سکنات به قصد قربت و با رنگ الهی محقّق گردند. و در ما نحن فیه طهارات ثلاث و لو اینکه از امر غیری برخوردار می باشند و امر غیری از امور توصّلی بوده و تحقّق آن نیاز به قصد قربت ندارد و لکن به جهت حصول آثار مترتّب بر ذی المقدّمه و امر نفسی باید با قصد قربت اتیان گردند.

(و فیه...):

مصنّف این وجه را نیز نپذیرفته و می فرمایند: راه حل مذکور نهایتا ایراد دوم یعنی مسأله عبادیّت طهارات ثلاث را حلّ می کند ولی ایراد اول یعنی مسأله ترتّب ثواب به حال خود باقی است.

بیان دو فائده:

1) این راه حل نیز در کتاب الطهارة[4] مرحوم شیخ وارد شده است و درصدد دفع ایراد عبادیّت طهارات ثلاث می باشد و هیچ نظری به ایراد اول یعنی مسأله ترتّب ثواب ندارد لذا ایراد مصنّف بر ایشان وارد نمی باشد.

2) روشن است که وجه مذکور اگرچه به صورت مستقیم درصدد حلّ مسأله ترتّب ثواب بر طهارات ثلاث نمی باشد ولکن بعد از پذیرش این وجه و اثبات عبادیّت طهارات ثلاث و لزوم اتیان آنها با قصد قربت، به ناچار مسأله ترتّب ثواب بر آنها نیز حلّ خواهد شد زیرا واضح است که هرگاه عملی با قصد قربت اتیان گردد، ثواب بر آن مترتّب می شود ولو اینکه آن عمل از جمله امور توصّلی و بلکه از جمله امور مباح باشد.

و أمّا ما ربما قيل‌ في تصحيح اعتبار قصد الإطاعة في العبادات من الالتزام بأمرين: أحدهما كان متعلقا بذات العمل و الثاني بإتيانه بداعي امتثال الأول، لا يكاد يجدي‌ في تصحيح اعتبارها في الطهارات؛ إذ لو لم تكن[5] بنفسها مقدمة لغاياتها لا يكاد يتعلق بها أمر من قبل الأمر بالغايات فمن أين يجي‌ء طلب آخر من سنخ الطلب الغيري متعلق بذاتها ليتمكن به من المقدمة في الخارج؟ هذا

مع أنّ في هذا الالتزام ما في تصحيح اعتبار قصد الطاعة في العبادة على ما عرفته مفصلا سابقا فتذكر.

(و أمّا...):

وجه سوم وجهی است که محقّق رشتی «ره»[6] ذکر نموده اند و در گذشته نیز در مسأله تصحیح قصد قربت به معنای قصد امتثال امر ذکر گردید و آن اینکه در مسأله طهارات ثلاث نیز دو امر وجود دارد؛ یک امر به ذات عمل مانند وضو تعلّق گرفته باشد و امر دوم به اینکه متعلّق امر اول با قصد قربت اتیان گردد، تعلّق گرفته باشد.

مصنّف ایرادات گذشته را نیز در ما نحن فیه جاری دانسته و علاوه بر آن ایراد دیگری نیز مطرح می نمایند و آن اینکه مطابق بیان مذکور ذات طهارات ثلاث مانند وضو مقدّمه برای اعمال مانند صلاة نمی باشند بلکه طهارات ثلاثی که بر وجه عبادی واقع گردند، مقدّمه برای صلاة می باشند و با این وجود وجهی برای تعلّق امر اول به ذات طهارات ثلاث یعنی وضو، غسل و تیمّم وجود ندارد.

فائده:

روشن است که وجه مذکور برای تصحیح اخذ قصد قربت در متعلّق اوامر عبادی می باشد و لکن در ما نحن فیه بحث در مورد لزوم اتیان طهارات ثلاث به همراه قصد قربت می باشد و احدی قائل به تعلّق امر عبادی به طهارات ثلاث نمی باشد و إلّا ایرادات مذکور مطرح نمی گردد.

الثاني: أنه قد انقدح مما هو التحقيق في وجه اعتبار قصد القربة في الطهارات صحتها[7] و لو لم يؤت بها بقصد التوصل بها إلى غاية من غاياتها.

نعم لو كان المصحح لاعتبار قصد القربة فيها[8] أمرها الغيري لكان قصد الغاية مما لا بد منه في وقوعها صحيحة؛ فإنّ[9] الأمر الغيري لا يكاد يمتثل إلا إذا قصد التوصل إلى الغير حيث لا يكاد يصير داعيا إلا مع هذا القصد بل في الحقيقة يكون هو الملاك لوقوع المقدمة عبادة و لو لم يقصد أمرها بل و لو لم نقل بتعلق الطلب بها أصلا.

(الثانی...): مسأله چهاردهم: مسأله اعتبار و عدم اعتبار غایات در طهارات ثلاث

بحث در مورد این است که آیا در تحصیل طهارات ثلاث به عنوان مقدّمه، قصد غایات آنها مانند صلاة و طواف هم معتبر می باشد به نحوی که اگر هیچ یک از آن غایات مورد قصد قرار نگیرد، وضو و طهارت حاصل نمی گردد یا اینکه قصد غایات آنها معتبر نبوده و صرف اتیان مسحات و غسلات با قصد قربت برای تحصیل طهارت کفایت می کند؟

مصنّف می فرمایند: در مقام تصحیح عبادیّت طهارات ثلاث دو وجه و دو مبنا ذکر شد؛ یکی مبنای ما و دیگری مبنای مرحوم شیخ.

بنابر مبنای ما که قائل به استحباب نفسی طهارات ثلاث بودیم، قصد غایات در تحصیل طهارات ثلاث بر وجه صحیح معتبر نمی باشد ولی بنابر مبنای مرحوم شیخ که قائل به قصد امر غیری در جهت تحصیل عنوان مجهول بوده است، قصد غایات لازم می باشد و بدون قصد غایات و قصد امر غیری، مقدّمه محقّق نمی گردد.

فائده:

همان طور که روشن است اختلاف مذکور مفید فائده و ثمره است زیرا اگر قصد غایات معتبر باشد، تحصیل وضو برای نماز قبل از داخل شدن وقت آن و تعلّق وجوب به مکلّف، جایز نمی باشد و با وضویی که در گذشته، به هدف دیگری اتیان شده است، نمی توان نماز را امتثال نمود.