موضوع: مقصد اول : أوامر/فصل چهارم : مقدمه واجب /مطلب چهارم :مقدمه وجود،صحّت،وجوب و علم«2»

و لا إشكال في خروج مقدمة الوجوب عن محل النزاع بداهة عدم اتصافها بالوجوب من قبل الوجوب المشروط بها و كذلك المقدمة العلمية و إن استقل العقل بوجوبها إلا أنه من باب وجوب الإطاعة إرشادا ليؤمن من العقوبة على مخالفة الواجب المنجز لا مولويا من باب الملازمة و ترشح الوجوب عليها من قبل وجوب ذي المقدمة.

(لا إشکال...):

اما در مورد تعریف مقدّمه وجوب گفته شده است: «هی ما یتوقّف علیه وجوب الواجب» یعنی مقدّمه وجوب مقدّمه ای است که اگر محقّق نشود، وجوبی برای ذی المقدّمه ثابت نمی شود مانند استطاعت نسبت به حجّ زیرا تا زمانی که استطاعت محقّق نگردد و شخصی برخوردار از عنوان مستطیع نشود، عمل حجّ بر او وجوب پیدا نمی کند.

مصنّف می فرمایند: قطعا مقدّمه وجوب از محلّ نزاع در ما نحن فیه خارج می باشد زیرا تا زمانی که مقدّمه وجوبیه محقّق نشود، اصلا وجوبی برای ذی المقدّمه ثابت نمی گردد و زمانی که وجوب برای ذی المقدّمه ثابت گردد، معنا ندارد که یک وجوب غیری و تبعی از جانب وجوب ذی المقدّمه برای آن مقدّمه ثابت گردد چون اثبات وجوب شرعی از هر نوعی که باشد به انگیزه تحریک و بعث مکلّف به سوی انجام عمل می باشد در حالی که در ما نحن فیه فرض این است که مقدّمه وجوب، قبل از تحقّق وجوب ذی المقدمه محقق شده است لذا جعل وجوب برای مقدمه از جانب وجوب ذی المقدمه امری لغو و تحصیل حاصل خواهد بود.

محقق خوئی «ره» نیز در این زمینه می فرمایند: «لا إشکال فی خروجها {مقدّمة الوجوب} عن محلّ البحث و ذلک لأنّه لا وجوب قبل وجودها حتّی یجب تحصیلها و بعد وجودها، وجوبها تحصیل للحاصل و ذلک کالاستطاعة الّتی هی شرط لوجوب الحج فإنّه لا وجوب له قبل وجودها»[1]

(و کذلک...):

اما در مورد تعریف مقدّمه علم گفته شده است: «هی ما یتوقّف علیه العلم بوجود الواجب» یعنی مقدّمه علم (مقدّمه علمیه) مقدّمه ای است که اگر مکلّف بخواهد، علم و یقین به تحقّق مأمور به پیدا کند باید آن را رعایت کند مانند خواندن نماز به چهار جهت برای کسی که جهت قبله را نمی داند.

مصنّف می فرمایند: مقدّمه علمیه هم مانند مقدّمه وجوبیه از محل نزاع در ما نحن فیه خارج می باشد چون حکم به لزوم مقدّمه علمیه یک حکم عقلی ارشادی در جهت حصول موافقت و اطاعت در مقام مولویّت و عبودیّت می باشد و هیچ ربطی به مسأله ما نحن فیه یعنی وجوب غیری و مقدّمی که از وجوب ذی المقدّمه ترشّح نماید، ندارد.

محقّق خوئی «ره» نیز در این زمینه می فرمایند: «لا شبهة فی خروجها {مقدّمه علمیه} عن مورد البحث و ذلک لأنّ الصلاة الّتی وقعت إلی القبلة فی المثال هی نفس الواجب و لیست مقدّمة له و أمّا غیرها فهی مغایرة للواجب و لا تکون مقدّمة له و إنّما هی مقدّمة لحصول العلم بالواجب و فراغ الذمّة و الأمن من العقاب»[2] . به عبارتی مقدّمه علمیه اصلا در واقع جنبه مقدّمیّتی برای عمل ندارد و مقدّمه ای برای تحصیل علم به فراغت ذمه می باشد.