موضوع: مقصد اول : أوامر/فصل اول : مادة أمر / مطلب اول : معنای لفظ امر (جلسه چهارم)

و لا يخفى أنّ عدّ بعضها من معانيه من اشتباه المصداق بالمفهوم ضرورة أنّ الأمر في «جاء زيد لأمر» ما استعمل في معنى الغرض بل اللام قد دلّ على الغرض. نعم يكون مدخوله مصداقه فافهم و هكذا الحال في قوله‌ تعالى:‌ «فَلَمَّا جاءَ أَمْرُنا» يكون مصداقا للتعجب لا مستعملا في مفهومه و كذا في الحادثة و الشأن.

(و لا یخفی...): توضیح مطلب اول

مصنّف می فرمایند: بعضی از معانی مذکور مانند معنای غرض، فعل عجیب، شأن و حادثه به عنوان مفهوم و معنای لفظ «أمر» معرفی شده اند در حالی که این موارد مصداق لفظ «أمر» می باشند نه مفهوم آن مثلا در جمله «جاء زید لأمر کذا» لفظ «أمر» در مفهوم غرض استعمال نشده است بلکه لفظ «أمر» در معنایی عامّ مانند «شیء» استفاده شده است و مفهوم غرض از حرف لام جارّه استفاده می شود به همین جهت شما می توانید مصداق خارجی غرض را به عنوان مدخول لام قرار دهید و مثلا بگویید: «جاء زید لزیارتک» در فرضی که غرض از آمدن «زید»، زیارت و ملاقات با مخاطب بوده است و واضح است که در این صورت غرض حقیقی یعنی زیارت، مصداق مفهوم غرض می باشد نه اینکه کلمه زیارت در مفهوم غرض استفاده شده باشد؛ بنابراین در جمله ای مانند «جاء زید لأمر کذا» نیز زیارت که غرض از مجیء زید می باشد، مصداق برای لفظ «أمر» می باشد نه اینکه لفظ «أمر» در آن استعمال شده باشد.

مصنّف در ادامه می فرمایند: در مورد بعضی از معانی دیگر مانند «حادثه» و «شأن» نیز وضعیّت به همین گونه است یعنی لفظ «أمر» در یک معنای عامّ مانند «شیء» استعمال شده است که این معنا و مفهوم از مصادیق متعدّد برخوردار است و اراده هر یک از آن مصادیق بدین معنا نیست که لفظ «أمر» در آن معنا و مفهوم بکار گرفته شده است.

فائده:

محقّق اصفهانی «ره» درصدد ایراد بر بیان مصنّف برآمده و می فرمایند: «أنّ عدّ بعضها من معانیه إنّما یدخل تحت عنوان اشتباه المصداق بالمفهوم إذا کان اللفظ موضوعا للمصداق من حیث أنّه مصداق للمعنی الّذی عُدّ من معانیه مثلا اللفظُ تارة یوضع للغرض بالحمل الأوّلی و اُخری للغرض بالحمل الشایع و أمّا إذا کان معنی من المعانی مصداقاً لمعنی آخر و لم یلاحظ مصداقیّته له فی وضع لفظ له أصلا فلیس من الخلط بین المفهوم و المصداق کما هو کذلک فی هذه المعانی المنقولة فی المتن حیث لم تلاحظ مصداقیّة الموضوع له لها قطعا»[1]

خلاصه آنکه ایشان می فرمایند: اصطلاح اشتباه مصداق با مفهوم یا اصطلاح اشتباه بین مفهوم و مصداق در جایی بکارگرفته می شود که لفظی برای یک معنا و مفهوم وسیع که برخوردار از مصادیق متعدّد است وضع شده باشد مانند لفظ «شجر» و «رجل» و سپس این لفظ بکار گرفته شود در یکی از آن مصادیق با این فرض که مصداق برای آن معنی و مفهوم عامّ می باشد مانند درخت پرتقال یا فرد خاصّ و سپس ادعا شود که آن مصداق، معنا و مفهوم برای آن لفظ می باشد لذا در چنین مواردی گفته می شود: بین مصداق با مفهوم خلط شده است یعنی چیزی که مصداق یک شیء بوده است به عنوان مفهوم آن شیء تلقّی شده است ولی در مواردی که مثل ما نحن فیه یک لفظ برای دو یا چند معنا به صورت مستقلّ وضع شده باشد، اصطلاح اشتباه مصداق با مفهوم بکار گرفته نمی شود ولو اینکه بعضی از آن معانی، قابلیّت مصداق قرار گرفتن برای یکی دیگر از آن معانی را دارا باشد.

محقّق اصفهانی «ره» در ادامه نیز می فرمایند: «بل ذکر بعضها فی عداد معانیه غفلة واضحة کما فی جعل الأمر فی قوله تعالی: «و ما أمر فرعون برشید»»[2] زیرا در بسیاری از این موارد، لفظ «أمر» به معنای معروف و رایج آن یعنی طلب و درخواست می باشد.

به نظر می رسد این بیان ایشان صحیح می باشد و لفظ «أمر» در بسیاری از موارد به همان معنای رایج و مشهور بکار گرفته شده است و حمل آن بر معانی دیگر مانند فعل، شأن و حادثه صحیح نمی باشد.