موضوع: مقدمات سیزده گانه/مقدمه سیزدهم /بیان ایراد اول و پاسخ از آن

إن قلت: لعل ارتكازها لأجل الانسباق من الإطلاق لا الاشتراط.

قلت: لا يكاد يكون لذلك لكثرة استعمال المشتق في موارد الانقضاء لو لم يكن بأكثر.

(إن قلت...):

بعد از بیان سه استدلال گذشته برای قول به وضع مشتقّ برای معنای اخصّ، یعنی تبادر یا متفاهم عرفی و صحّت سلب و برهان تضادّ، مصنّف در ادامه ایراداتی را بیان نموده و درصدد پاسخ از آن ایرادات بر می آیند. ایراد سوّم همان طور که مصنّف نیز تصریح نموده اند ناظر به استدلال دوم یعنی استدلال به صحّت سلب می باشد ولی دو ایراد اول اگرچه ذیل استدلال سوّم یعنی استدلال به برهان تضادّ ذکر شده است و ظاهرا ناظر به آن می باشد و بعضی از شارحین نیز به همین مطلب تصریح نموده اند و لکن به نظر می رسد این دو ایراد ناظر به استدلال دوم یعنی صحّت سلب و استدلال سوّم یعنی برهان تضاد و بلکه ناظر به استدلال اول یعنی مسأله تبادر و متفاهم عرفی نیز می باشد چون دو ایراد مذکور در مقام نقد مسأله کاشفیّت وضع عناوین مشتقّه برای معنای اخصّ می باشند و هرسه استدلال مذکور نیز درصدد کشف وضع عناوین مشتقّه برای معنای اخصّ و خصوص ذات متلبّس به مبدأ می باشند.

بیان ایراد اوّل:

همان طور که بیان شد ریشه استدلالات مذکور این بوده است که اگر عناوین مشتقّه برای قول به اخصّ و خصوص متلبّس به مبدأ، وضع نشده باشند، مسأله تضادّ، صحّت سلب و همچنین تبادر حاصل نمی گردد لذا از حصول تبادر و صحّت سلب و مسأله وجود تضادّ بین عناوین مشتقّه کشف می شود که این عناوین برای خصوص ذات متلبّس به مبدأ وضع شده اند لذا مستشکل می گوید: استدلالات مذکور در صورتی به برهان إنّی، کاشفیّت از وضع عناوین مشتقّات برای معنای اخصّ دارند که ریشه مسائل مذکور، امر دیگری نباشد در حالی که احتمال دارد ریشه این ارتکازات عرفیه، کثرت استعمال و انصراف باشد به این صورت که بر اثر کثرت استعمال عناوین مشتقّه در خصوص ذاتی که متلبّس به مبدأ می باشد اذهان مخاطبین به معنای اخصّ انس گرفته است لذا بر اثر شنیدن این عناوین، معنای اخصّ و ذاتی که متلبّس به مبدأ می باشد، در ذهن آنها حاضر می گردد به همین جهت استدلالات مذکور نمی توانند کاشف از وضع عناوین مشتقّه برای خصوص ذاتی که متلبّس به مبدأ است، باشند. به عبارت دیگر استدلال شما اعمّ از مدعا می باشد و یا به تعبیر دیگر إذا جاء الاحتمال بطل الاستدلال.

پاسخ از ایراد اوّل:

مصنّف در مقام پاسخ از ایراد مذکور می فرمایند: ایراد مذکور به هر کیفیّتی که طرح گردد در صورتی وارد است که بکارگیری عناوین مشتقّه برای خصوص ذاتی که متلبّس به مبدأ می باشد، اکثر از بکارگیری عناوین مشتقّه در معنای اعمّ و در ذاتی باشد که مبدأ از آن منقضی شده است درحالی که با مراجعه به موارد بکارگیری عناوین مشتقّه در می یابیم استعمال این عناوین در معنای اعمّ و در مورد ذاتی که مبدأ از آن منقضی شده است اگر اکثر از موارد استعمال عناوین مشتقّه در معنای اخصّ نباشد، قطعا مساوی با هم می باشند لذا ادعای انصراف مذکور که باید سبب آن کثرت استعمال باشد، وجود ندارد و ادعائی بی اساس می باشد. به همین جهت استدلالات مذکور یعنی تبادر، صحّت سلب و برهان تضادّ کاشف از این می باشند که عناوین مشتقّه برای معنای اخصّ و خصوص ذاتی که متلبّس به مبدأ باشند، وضع شده اند.