موضوع: مقدمات سیزده گانه/مقدمه دهم /عنوان بحث

العاشر: أنّه وقع الخلاف فی أنّ ألفاظ العبادات أسامی لخصوص الصحیحة أو للأعمّ منها؟

(العاشر):

مقدمه دهم از مقدّمات سیزده گانه کتاب کفایة الاصول در مورد صحیح و اعم می باشد.

محلّ نزاع در این مبحث بصورت اجمالی این است که این الفاظی که در لسان شارع مقدّس استعمال شده اند و مستعمل فیه آنها معنای لغوی نیست بلکه مستعمل فیه آنها معانی شرعیه و ماهیّات مستحدثه می باشد و از آنجا که این ماهیات مستحدثه و معانی شرعیه برخوردار از دو قسم صحیح و فاسد می باشند، آیا مستعمل فیه (موضوع له) این الفاظ در لسان شارع خصوص ماهیات صحیحه است یا اعم از صحیح و فاسد؟

(أنّه وقع الخلاف):

قبل از وارد شدن در اصل بحث لازم است در جهت تعیین محلّ بحث مقداری در مورد عنوان بحث و در نتیجه عنوان و تعبیر مناسب بحث نماییم.

در مورد عنوان بحث در کتب اصولی عناوین مختلفی مطرح شده است که به تعدادی از آن عناوین اشاره می نمائیم که عبارتند از:

    1. بسیاری از علمای علم اصول مانند محقّق خراسانی «ره» در ما نحن فیه، شیخ اعظم انصاری «ره» در مطارح الأنظار[1] ، محقّق عراقی «ره» در نهایه الأفکار[2] و محقّق خوئی «ره» در محاضرات[3] و همچنین صاحب فصول[4] «ره» در تعبیر از عنوان بحث می فرمایند: «أنّ ألفاظ العبادات أو المعاملات هل هی أسامی لخصوص الصحیح منها أو للأعمّ» و این تعبیر همانطور که مرحوم شیخ انصاری در مطارح الأنظار[5] متذکّر می شوند ظهور در این دارد که بحث مربوط به مقام وضع و موضوع له می باشد چون تعبیر به اسامی با مقام وضع و موضوع له تناسب دارد.

    2. بعضی دیگر مانند محقّق نائینی «ره» در تعبیر از عنوان بحث می فرمایند: «هل المعنی الّذی اُطلق اللفظ علیه فی لسان الشارع حقیقتا أو مجازاً هو خصوص الصحیح أو الأعمّ منه و من الفاسد؟»[6]

واضح است که بیان ایشان ظهور در این دارد که بحث مربوط به مقام استعمال و مستعمل فیه می باشد نه مقام وضع و موضوع له.

    3. بعضی دیگر مانند محقّق حائری «ره» در تعبیر از عنوان بحث می فرمایند: «أنّ ألفاظ العبادات و المعاملات هل هی موضوعة بإزاء خصوص الصحیحة أو الأعمّ منها و من الفاسدة»[7] و ایشان تصریح می نمایند که محلّ بحث و نزاع مربوط به مقام وضع و موضوع له می باشد.

    4. بعضی دیگر مانند میرزای شیرازی «ره» در تقریرات خود در تعبیر از عنوان بحث می فرمایند: «اختلفوا فی أنّ الألفاظ الّتی تصرّف الشارع فیها ظاهرة فی الصحیح أو الأعمّ علی أقوال»[8] و بیان ایشان دلالت بر این دارد که أوّلا بحث از صحیح و اعم در فرض تصرّف شارع در معانی الفاظ و نقل آن الفاظ به معانی شرعیه می باشد و ثانیا بحث مربوط به مقام استعمال و ظهورگیری می باشد.

    5. بعضی دیگر مانند حضرت امام «ره» در تعبیر از عنوان بحث بعد از نقد و بررسی بعضی از عناوین و تعابیر می فرمایند: «یمکن أن یعبّر عنه بأنّ الأصل فی استعمالات الشارع ماذا؟»[9] و واضح است که ایشان نیز بحث را مربوط به مقام استعمال و برداشت از ادله شرعیه می دانند.

    6. مرحوم شهید صدر نیز در این زمینه می فرمایند: «إختلفت کلمات الأعلام فی تحدید مدلول ألفاظ العبادات و المعاملات من حیث اختصاصه بالنوع الصحیح منها أو شموله للأعمّ من الصحیح و الفاسد؟»[10]

همانطور که در گذشته نیز بیان شد در تعبیر از عنوان بحث باید از تعبیری استفاده شود که تمام موارد و مصادیق بحث را شامل شود و از آنجا که با مراجعه به کتب اصولی روشن می گردد که أوّلا بحث مربوط به مقام استعمال، مستعمل فیه و ظهور و برداشت از ادله شرعیه و بیانات شارع مقدّس می باشد و ثانیا این بحث اختصاص به الفاظ عبادات و معاملات ندارد و الفاظی مانند شجره مثمره، تذکیه و غلات و مانند آنها را شامل می شود و ثالثا نزاع مذکور اختصاصی به پذیرش حقیقت شرعیه ندارد و بلکه بر فرض بکارگیری الفاظ مذکور در معانی شرعیه بصورت مجازی نیز جاری می شود لذا مناسب این است که در تعبیر از عنوان بحث این گونه گفته شود: «هل المعنی الّذی وقع مستعملا فیه للألفاظ فی لسان الشارع بالاستعمال الحقیقی أو المجازی هو خصوص الصحیح منه أو هو الأعمّ؟» به عبارتی آیا الفاظی که در لسان شارع بکارگرفته می شوند و معنای شرعی و مورد نظر شارع از آنها اراده شده است، خصوص معنای صحیح مورد نظر شارع می باشد یا یک معنای اعمی اراده شده است که هم شامل افراد و مصادیقی می شود که برخوردار از وصف صحّت هستند و هم افراد و مصادیقی که برخوردار از وصف صحّت نمی باشند؟