موضوع: كفاية الاصول/مختصري در رابطه با زندگي مرحوم آخوند خراساني /پيشگفتار

بسم الله الرحمن الرحیم. لازم است قبل از ورود به اصل بحث مقداری کوتاه در مورد حیات و ممات مصنّف و احوالات علمی و عملی ایشان سخن بگوییم.

در مورد زندگی آیت الله العظمی محمّد کاظم خراسانی معروف به آخوند خراسانی کتب مختلفی نوشته شده است مانند «سیر العوالم فی أحوال شیخنا الکاظم» که نوشته شاگرد ایشان هبۀ الدین شهرستانی است و مانند «حیاۀ الاسلام فی أحوال آیۀ الله الملک العلّام» تألیف آقا نجفی قوچانی، ولی بهترین اثر در این زمینه کتابی است که به زبان فارسی تحت عنوان «مرگی در نور» (زندگانی آخوند خراسانی) که توسط نواده ایشان عبدالحسین مجید کفایی نگاشته شده است و در سال 1359 توسط انتشارات زوّار چاپ شده است.

پدر ایشان، آخوند ملّا حسین، اهل هرات (افغانستان) و مردی اهل علم، تاجر ابریشم و مرفّه بود و بارها برای تبلیغ و ارشاد مردم به ایران آمده بود و بعدها در مشهد ماندگار شد و در همان مشهد از دنیا رفت و در قبرستان قتلگاه محلّ دفن شیخ طبرسی صاحب مجمع البیان به خاک سپرده شده است.

آخوند خراسانی در سال 1255 هـ (1218 ش) در مشهد به دنیا آمد و در سن حدود 25 سالگی بعد از اینکه مدت کوتاهی در سبزوار از درس حاج ملاهادی سبزواری (صاحب منظومه) و در تهران از درس بزرگان آن زمان مانند میرزا ابوالحسن جلوه استفاده نمود، وارد حوزه علمیه نجف اشرف شد و تا سال 1281 هـ یعنی زمان رحلت شیخ انصاری (حدود دو سال و کمی بیشتر) از محضر ایشان استفاده نمودند.

مرحوم آخوند از محضر درس آقا سید علی شوشتری (متوفای 1283 هـ) و شیخ راضی (متوفای 1290 هـ) و سید مهدی قزوینی (متوفای 1300 هـ) هم استفاده کرده است. همچنین از محضر میرزای شیرازی بزرگ نیز استفاده نموده است و مدتی هم پس از هجرت میرزا به سامرا، راهی سامرا شد ولی پس از مدتی اندک به دستور میرزا برای اداره حوزه نجف، به نجف بازگشت و در مسجد طوسی تدریس نمود.

عدد شاگردان ایشان را هزار و بلکه تا سه هزار نفر گفته اند که اغلب آنها از افاضل حوزه بوده اند و بسیاری از ایشان از مراجع تقلید شیعه شده اند مانند میرزا ابوالحسن مشکینی صاحب حاشیه بر کفایه؛ سید ابوالحسن اصفهانی از مراجع تقلید شیعه؛ سید ابوالقاسم کاشانی مجاهد معروف؛ سیّد جمال الدین گلپایگانی مبارز خستگی ناپذیر؛ محمد جواد بلاغی صاحب تألیفات متعدّده؛ حاج آقا حسین قمی از مراجع تقلید شیعه؛ آیت الله العظمی بروجردی از مراجع تقلید شیعه؛ شیخ عبدالکریم حائری مؤسّس حوزه علمیه قم؛ شیخ عبدالحسین رشتی صاحب حاشیه بر کفایه؛ محمد حسین نائینی از مراجع تقلید شیعه؛ سید محمود شاهرودی از مراجع تقلید شیعه؛ آقا ضیاء الدین عراقی از مراجع تقلید شیعه؛ محمد حسین اصفهانی معروف به کمپانی صاحب حاشیه «نهایۀ الدرایۀ» بر کفایه؛ سید صدرالدین صدر از مراجع تقلید شیعه؛ شیخ محمد حسین کاشف الغطاء و بسیاری دیگر از بزرگان که در زمینه علمی، اجتماعی و سیاسی در جهان اسلام تأثیرگذار بوده اند.

از محقّق خراسانی تألیفات بسیاری به یادگار مانده که بسیاری از آنها چاپ شده است. در بین تألیفات ایشان «کفایۀ الاصول» از همه مشهور تر است و از همان زمان تألیف جزء کتاب های درسی حوزه های علمیه بوده و بیش از صد شرح و حاشیه بر آن نوشته شده است و به تعبیر دقیق سالیان متمادی در حوزه های علمیه مورد توجّه اهل تحقیق بوده و آراء و نظریات اصولی ایشان مورد ارزیابی قرار گرفته است و امروزه نیز محور اصلی اکثر دروس تحقیقی و اجتهادی حوزه های علمیه یعنی دروس خارج، قرار دارد لذا لازم است قبل از ورود به مرحله دروس خارج که دروس تحقیقی و اجتهادی می باشند، آراء و نظریات محقّق خراسانی به خوبی فهمیده شود و به مقدار توان مورد ارزیابی و چه بسا مورد نقد و بررسی قرار گیرد تا زمینه ورود به مباحث اجتهادی اصول و انتخاب نظریه صحیح در بین نظریات قابل طرح و حتی زمینه ارائه نظریه جدید فراهم گردد.

در مورد فعالیت های اجتماعی و سیاسی محقق خراسانی مخصوصا در زمینه قیام مشروطه و مبارزه با شاهان قاجار و همچنین در زمینه اخلاق و سیره ایشان و آثار خیریه ایشان سخن بسیار است و لکن از مجال بحث ما خارج می باشد.

سرانجام محقّق خراسانی در 20 ذی الحجه 1329 هـ (1290 شمسی) هنگامی که برای مقابله با تهدیدات روس، قصد حرکت به سوی ایران را داشت، بدون هیچ سابقه بیماری از دنیا رفت لذا بسیاری فوت وی را ناشی از مسمومیت توسط ایادی روس میدانند. ایشان در حرم امام علی (علیه السلام) دفن شده است رضوان الله تعالی علیه.

الحمد للّه ربّ العالمین و الصلاۀ و السلام علی محمّد و آله الطاهرین، و لعنۀ الله علی أعدائهم أجمعین إلی یوم الدین[1] .

و بعد فقد رتّبته علی مقدّمۀ و مقاصد و خاتمۀ.

أمّا المقدّمۀ ففی بیان اُمور:

(مقدّمۀ)

سیزده مقدمه در رابطه با علم اصول به عنوان مبادی تصوریه یا تصدیقیه ذکر می گردد که همه این امور از نظر ایشان خارج از مسائل علم اصول می باشد چون ضابطه مسأله اصولی بودن از دید ایشان بر آنها منطبق نمی باشد.

(مقاصد)

مطالب اصلی کتاب را تحت عنوان هشت مقصد و هر مقصد را تحت عنوان فصل های مستقل و جداگانه و هر فصل را تحت عنوان مطالب متعدّد و مستقلّی پیگیری می نمایند.

(خاتمۀ)

در خاتمه کتاب مباحثی را در مورد اجتهاد و تقلید مطرح نموده است.