درس خارج اصول استاد ابوالفضل عادلی‌نیا

موضوع: المقدمة/المشتق /نتیجه بحث در ارتباط با اقوال در مشتق/ تنبیهات مشتق

کلام در جواب دلیل چهارم اعمی ها بود. که مرحوم آخوند ره فرمودند عناوینی که در موضوعات احکام و آثار قرار می گیرد بر سه قسم است. قسم اول بیان شد.

قسم دوم عبارت بود از عنوانی که نفس عنوان دخالت داشته باشد. این خود بر دو قسم بود که عبارت از الف بود و ب. با توجه به مطالب گذشته به اینجا رسیدیم که تردیدی نیست که عنوان ظالم در آیه شریفه عنوان مشیر نیست بلکه این عنوان ظالم در مسأله نقش دارد. بحث در این است که نحوه نقش و ارتباط آن چگونه است ایا نفس حدوث ظلم و تحقق مبدأ ظلم موجب محرومیت از ولایت و امامت الهی است؟ اگر چه انسانی یک لحظه متلبس به ظلم شود و بعد هم تلبس از بین برود این است یا اینکه لا ینال عهدی اللظالمین معنایش این است ظالم مادامی که ظالم است نمی شود امام شود؟ ولی اگر 50 سال هم ظلم کرده باشد و بعدا تلبس به ظلم کنار رود می تواند این منصب را متصدی شود؟ کدام است؟

نحوه دخالت عنوان ظالم در آیه شریفه به صورت اول است خصوصا به قرینه صدر آیه شریفه که مقام امامت را به حدی بالا می برد که حضرت ابراهیم ع پس از مقام نبوت وقتی می خواست به مقام امامت برسد باید از آزمایشات سختی بیرون آید. در آیه قرآن هست و إذ ابتلی ابراهیم ربه بکلمات فأتمهن قال إنی جاعلک للناس اماماً یعنی اگر ابراهیم ع کلمات خداوند را اتمام نمی کرد و از آن کلمات سخت ممتاز نمی شد و از آن آزمایشات سخت بیرون نمی آمد چنین منصبی به او هم داده نمی شد. آزمایشات و امتحانات حضرت ابراهیم به قدری دشوار بوده و سخت که تاریخ انسانی چه تاریخ قبل از ابراهیم و چه بعد از آن مثل آن را نشان نداده که کسی مأموریت ذبح فرزند را پیدا کند.

در تاریخ کربلا و عاشورا همه خود با اختیار رفتند اما مأمور به ذبح فرزند نشد. در تاریخ انقلاب نیز د دفاع مقدس مردم فرزندان خود را به جبهه فرستائند و برای دفاع اسلام چندین شهید تقدیم کردند اما هیچکدام از این ها مأمور به ذبح فرزند نشدند.

پس این مسأله حضرت ابراهیم ع یک مسأله رؤیای معمول نبود. حضرت ابراهیم با این امتحانات سخت به مقام امامت رسید معلوم می شود که مقام امامت مقام بسیار مهمی است که هر کسی صلاحیت این مقام را ندارد. هر ظرفی قابلیت این مظروف را ندارد.

این مقام متناسب با یک دامنی پاک است و با یک ظرف پاکی است که در سراسر عمر حتی یک لحظه هم با ظلم و بت پرستی ارتباط پیدا نکرده باشد. و الا بت پرستی کجا و مقام امامت الهی که به مراتب از مقام نبوت بالاتر است کجا؟

پس این آیه به مناسبت اهمیت مقام امامت می خواهد بگوید عهد امامت من به کسی که به تلبس به ظلم پیدا کرده و لو این تلبس برای یک لحظه هم باشد حتی اگر این تلبس برای یک لحظه هم باشد امامت به او نمی رسد. این چه ارتباطی دارد با اینکه ظالم حقیقت در اعم باشد چه حقیقت در اعم باشد یا نباشد خلفای ثلاثه به لحاظ بت پرستی حقیقتا ظالم بوده اند. اگر چه در حال تصدی خلافت به حسب ظاهر عنوان ظلم و بت پرستی نداشته اند ولی همان ظلم به لحاظ حال بت پرستی سبب می شود که آیه شریفه در مقابل آنها بایستد و آنها را از مقام شامخ امامت و خلافت الهی دور کند.

بنابراین استدلال ائمه علیهم السلام به آیه شریفه مبتنی براین نیست که مشتق حقیقت در اعم باشد.

نتیجه بحث در ارتباط با اقوال در مشتق معلوم شد که مشتق حقیقت در خصوص متلبس به مبدأ است و قائلین به اعم نه ثبوتا می توانند برای مدعای خود سخنی داشته باشند و نه اثباتا دلیلی نمی توانند اقامه کنند. این مباحث در رابطه با مقدمات مشتق به پایان رسید. از اینجا بحث در تنبیهات مشتق است.

تنبیهات مشتق:

تنبیه اول در مشتق این است که آیا معنای مشتق بسیط است یا مرکب؟ ما باید جواب این سؤ ال را بدهیم.

شکی نیست که ابزار و لوازمی که برای تحقق معنای اشتقاقی لازم است. این ابزار امور متعددی می باشند در باب مشتق حتما باید ذاتی وجود داشته باشد مثلا زیدی ؛ و مبدئی و حدثی وجود داشته باشد که همان علم و ظلم یا ضرب و امثالهم است. و بین این ذات که زید است و مبدأ تلبس و ارتباط وجود داشته باشد یعنی زید لباس ظلم را بپوشد. عمرو لباس علم را بپوشد. تا یک عنوان اشتقاقی صدق کند.

در لازم بودن این مقدمات متعدد تردیدی نیست . اگر چه بعضی خواسته اند تردید کنند ولی بحث این است که آیا موضوع له مشتق و معنایی که با شنیدن هیئت مشتق به ذهن می آید و به عنوان یک مفهوم تصوری مطرح است معنایی بسیط است یا مرکب؟ همان طوری که قبلا گفتیم در باب مشتق نزاع در ارتباط با معنای تصوری مشتق است.

حال معنای بسیط و مرکب در مشتق چیست بیانه و توضیحه سیأتی.