درس خارج اصول استاد ابوالفضل عادلی‌نیا
99/07/05
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مشتق / نظریه بعضی محققین / بررسی مطلب دوم
بحث در نظریه بعض الاعاظم بود که برای اثبات مدعای خود دو مطلب عقلی را بیان کردند. مطلب اول مفصلا بیان شد.
و اما مطلب دوم : حال که مسبب در رتبه سبب تحقق ندارد پس چه چیزی در رتبه سبب تحقق دارد؟ ایشان می فرماید در اینجا ناچاریم بگوییم : نقیض مسبب تحقق دارد زیرا ارتفاع نقیضین محال است و اگر خود مسبب در رتبه سبب نیست ناگزیر باید نقیض مسبب در رتبه سبب باشد و الا ارتفاع نقیضین لازم می آید بنابراین اگر انتفاع زوجیت به عنوان مسبب در رتبه سبب که عبارت از امیت و بنتیت است وجود ندارد پس باید نقیض انتفاع زوجیت که عبارت از خود زوجیت است در رتبه سبب وجود داشته باشد در نتیجه در رتبه سبب زوجیت وجود دارد زیرا زوجیت نقیض انتفاع زوجیت است .
بنابراین در رتبه سبب عنوان ام الزوجه حقیقی تحقق دارد بدون اینکه مسأله مبتنی بر نزاع در باب مشتق باشد ام الزوجه ام من کانت زوجه نیست بلکه در همان جایی که امیت هست زوجیت هم هست و ام الزوجه یکی از محرمات ابدی است. [1]
اما بررسی کلام بعض الاعاظم :
اگر بخواهیم کلام بعض الاعاظم را با دید عقلی و خارج از دایره فهم عرفی بررسی کنیم حرف صحیحی است . ولی آنچه ایشان می فرماید : که رتبه مسبب متأخر از زتبه سبب است مسأله عقلی بوده و خارج از دایره فهم عرفی است . عناوینی که به عنوان محرمات ابدیه در قرآن کریم و روایات اهل بیت ( علیهم السلام ) مطرح شده عناوینی است که مانند سایر عناوین اخذ شده در موضوعات احکام باید از عرف گرفته شود. وقتی به عرف مراجعه کنیم آیا عرف در اینجا می گوید ام الزوجه تحقق دارد ؟ یعنی آیا عرف امیت و زوجیت را با هم مجتمع می بیند ؟
ما وقتی به عرف مراجعه می کنیم می بینیم عرف این حرف را تخطئه می کند . بله اگر مسأله عقلی بود و ما می خواستیم با ملاکات و براهین عقلی مسأله را بررسی کنیم حرف بعض الاعاظم حرف خوبی بود . ولی چه کنیم که مسأله عرفی است نه عقلی ! و عرف در اینجا کبیره اولی را ام الزوجه الفعلیه به حساب نمی آورد بلکه ام من کانت زوجه به حساب می آورد. ام الزوجه الفعلیه را باید با این دقتهای عقلی به دست آوریم.
این مسأله مثل مسأله خون است . لباس سفیدی که خون به آن اصابت کرده و چند بار شسته شده ولی باز هم رنگ ضعیفی از خون مشاهده می شود . در اینجا اگر به عقل مراجعه کنیم عقل می گوید این رنگ ضعیف، اجزاء ریز همان خون است و نمی شود که خون از بین رفته باشد و رنگ ضعیف باقی باشد.
ولی وقتی به عرف مراجعه می کنیم عرف این مسأله را نمی پذیرد عرف می گوید خون وجود ندارد و وقتی خون وجود نداشت عنوان الدم نجس این لباس را نمی گیرد .
صاجب جواهر ره می فرماید ما نمی گوییم امیت و بنتیت، سببیت برای انتفاع زوجیت دارد تا رتبه انتفاع زوجیت متأخر از رتبه امیت و بنتیت باشد . بلکه ما می گوییم امیت و بنتیت و انتفاع زوجیت به عنوان معلول رضاع می باشد ولی این سه در عرض یکدیگر است و می فرماید اگر بخواهیم با نظر دقیق حساب کنیم عنوان ام الزوجه تحقق پیدا نمی کند زیرا امیت در عرض انتفاع زوجیت است و این دو معلول برای یک علت می باشند که آن علت عبارت است از رضاع محرم است. ولی آیا از نظر زمان بین امیت و بنتیت و بین زوجیت فاصله ای وجود دارد یا اتصال در کار است؟ اصل زوجیت تا کجا امتداد دارد ؟ اینطور نیست که بین زوجیت و امیت و بنتیت فاصله زمانی تحقق داشته باشد .
بله در مورد کبیره ثانیه فاصله زمانی وجود دارد زیرا وقتی صغیره در اختیار کبیره ثانیه قرار می گیرد صغیره دیگر عنوان زوجیت ندارد. و کبیره ثانیه مادر کسی به حساب می آید که قبلا زوجه این مرد بوده است و چند روزی که و مدتی که شیر خورده در اینجا فاصله شده است.
لذا در مورد کبیره ثانیه باید بگوییم امّ من کانت زوجه .
ولی در مورد کبیره اولی بین زوجیت و امیت و بنتیتی که معلول رضاع محرم است فاصله زمانی در کار نیست تا لحظه ای که رضاع محرم از مرضعه اولی تحقق پیدا کرده زوجیت برقرار بوده بعد از آن هم زوجیت از بین رفته . و هم امیت و بنتیت در ردیف انتفاع زوجیت تحقق پیدا کرده است.
بنابراین با توجه به عدم فاصله بین زوجیت و بین امیت و بنتیت می توانیم بگوییم هذه ام الزوجه حقیقتاً . و دیگر این مسأله را مبتنی بر نزاع در باب مشتق نکنیم.[2]
هذا تمام الکلام در رابطه با کلام صاحب و اما بررسی سیأتی إن شاء الله.
