درس خارج اصول استاد ابوالفضل عادلی‌نیا

سخن درباره ارتباط با حرمت کبیره اولی بود در بحث پیرامون حرمت صغیره گفتیم بین بنت و زوجه و ام الزوجه از یک طرف اشتراک وجود دارد وآن این است که زوجه هر چند از زوجیت خارج شود و طلاق داده شود حرمت بنت دختر او و ام او ابدی است .

اگر کسی زوجه خود را طلاق داد نکات ام الزوجه برای او حلال نمی شود. ام الزوجه غیر از اخت الزوجه است در اخت الزوجه آنچه حرام است خود اخت الزوجه نیست بلکه طبق آیه قرآن کریم أن یجتمعوا بین الاختین در سوره نساء 23 حرام است [1] . کی حرام است ؟ هر وقت عنوان جمع بین اختین تحقق پیدا نکند مانعی ندارد لذا شخص می تواند همسرش را طلاق دهد و با خواهر آن زن ازدواج کند و لی در ام الزوجه مسأله این صورت نیست بلکه به مجرد تحقق زوجیت حرمت ابدی ام الزوجه نیز تحقق پیدا می کند .

اما بین بنت الزوجه و ام الزوجه یک فرق دقیق هم وجود دارد و آن این است که بنت الزوجه خواه بنت قبل از زوجیت و دخول به زوجه تحقق پیدا کرده باشد یا بعد از زوجیت و دخول به او به این مرد حرام است.

و بعبارت دقیق و علمی در بنت الزوجه لازم نیست بنت بودن همراه با زوجیت باشد خیر بنت من تکون زوجه بعد از آن که زوجیت تحقق پیدا کرد حرام می شود بنت من کانت زوجه هم حرام است.

در عین حال در حال بنت بودن لازم نیست زوج بودن تحقق داشته باشد ولی در ام الزوجه مسأله اینطورنیست ام الزوجه باید ام بودنش باید با زوجیت همراه باشد. یعنی در حال زوجیت ام بودن تحقق پیدا می کند اما در ام الزوجه ممکن است بتوانیم این فرض را بکنیم اگرچه از نظر فقهی اینطور نیست که اگر زوجه انسان مادر رضاعی پیدا کرد این ام برایش محرم نیست به خلاف بنت الزوجه .

اما ملاک در ام الزوجه ام من کانت زوجه نیست . خیر آنجا اضافه فعلیه می خواهد یعنی باید در حال زوجیت امیَت تحقق داشته باشد البته اگر همین معنا تحقق پیدا کرد دیگر برای همیشه حرمت دارد هر چند زوجیت از بین برود. لذا مادر زن و لو کسی دخترش را طلاق بدهد یا دختر بمیرد بر داماد حرام است.

بنابراین مسأله در باب صغیره روشن است ولی حرمت کبیره اولی با قطع نظر از اجماع و روایات روی چه ملاکی است؟ یعنی کبیره اولی بر زوجه اش حرام است چرا ؟

یعنی اگر اجماعی که فخر الدین ادعا کرده وجود نداشت و روایات صحیحه معتبره هم وجود نداشت ما روی چه ملاکی حکم به حرمت کبیره اولی می کردیم؟

بعضی از بزرگان گفته اند : حرمت کبیره اولی طبق قاعده است و ما لازم نیست به اجماع و روایات تمسک کنیم و آن قاعده این است که ام الزوجه حرام است و به مشتق هم کاری نداریم که ام الزوجه ای که زوجیت او منقضی شده مثل کبیره ثانیه حرام است یا نه ؟ ولی آیا چگونه بر کبیره اولی عنوان ام الزوجه صدق می کند ؟

در این زمینه دو تقریب وجود دارد ؛ یکی از بعض الاعاظم و دیگری از صاحب جواهر (ره )

بعض الاعاظم می فرماید انتفاع زوجیت در مورد زوجه کبیره اولی به جهت این است که کبیره اولی نسبت به صغیره عنوان ام و صغیره عنوان بنت را پیدا می کند و امیت و بنتیت مانند ابوت و نبوت از متضایفان می باشند و متضایفان باید در رتبه واحدی باشند که در این مسأله در مورد امیت و بنتیت وجود دارد.

و در نتیجه امیّت و بنتیّت در رتبه سبب و انتفاع زوجیت در رتبه مسبب قرار می گیرند در حقیقت بعض الاعاظم می خواستند یک مسأله عقلی را به تصویر بکشند و مسأله سبب و مسبب را مطرح می کنند . ام بودن سبب است برای انتفاع زوجیت که مسبب است.

برای اثبات مدعای خود دو مطلب عقلی را نیز به مطلب فوق اضافه کرده اند.

مطلب اول : رتبه مسبب متأخر از رتبه سبب است و این دو نمی توانند در رتبه واحد قرار گیرند .

بنابراین انتفاع زوجیت که به عنوان مسبب مطرح است رتبه اش از زوجیت و رقیت که به عنوان سبب می باشند متأخر است در نتیجه مسبب در رتبه سبب نیست.

مطلب دوم : حال که مسبب در رتبه سبب تحقق ندارد پس گه چیزی در رتبه سبب تحقق دارد ؟

توضیحه سیأتی إن شاءالله .