درس خارج اصول استاد ابوالفضل عادلی‌نیا
99/06/31
بسم الله الرحمن الرحیم
بحث در مورد زوجه کبیره ای که اول شیر داده و زوجه صغیره بود که آیا هر دو بر زوج حرام می شوند یا یکی از آنها ؟ ظاهراً کسی در اینجا مخالف نکرده و همه معتقدند که هم کبیره حرام می شود و هم صغیره .
اما علت تحریم :
مرحوم فخرالمحققین فرزند علامه در کتاب ایضاح الفوائد علت حرمت را اجماع قرار داده و کار به اینکه مخالف یا موافق قاعده است ندارد . ولی وقتی ما به سراغ روایات می رویم می بینیم چند روایت صحیح و معتبر در این زمینه وارد شده که هم زوجه کبیره و هم زوجه صغیره بر این مرد حرام می شوند . روشن است که اگر یک روایت صحیحی بر یک مطلب دلالت کرد ما به آن اخذ می کنیم هر چند مخالف اصول و قواعد باشد .
اتفاقا در اینجا چند روایت صحیح وجود دارد که هم از نظر سند و هم از نظر دلالت قابل اعتمادند و مناقشه ای در آنها صورت نگرفته است [1]
حالا بحث در این است که اگر اجماع و روایات صحیح در کار نبودند آیا ما بر اساس قواعد عامه و عناوینی که در قرآن کریم در مورد زنهای محرمه وارد شده چگونه حکم می کردیم ؟
در رابطه با حرمت صغیره مطلب روشن است که وقتی این کبیره ، صغیره را به حد رضاع محرم ارضاع کرد بدون اشکال صغیره حرام می شود زیرا این شیر که صغبره از آن استفاده می کند دو صورت دارد :
صورت اول این است : که شیر از خود این شوهر باشد یعنی این شوهر با این کبیره وطی کرده و بچه ای از او به دنیا آمده حال این زن از شیر همان بچه زوجه صغیره را هم ارضاع کرده در این صورت علت حرمت صغیره این است که این صغیره به عنوان بنت و دختر برای شوهر خود می شود . زیرا وقتی شیر از مرد باشد و با این شیر رضاع تحقق چیدا کند اگر با این شیر یک دختر اجنبی را ارضاع می کرد آن دختر به عنوان دختر رضاعی این مرد به حساب می آمد و نسبت به این مرد حرمت پیدا می کرد حالا هم که زوجه صغیره عنوان بنت برای شوهر خود پیدا کرده و زوجیت بین او و شوهرش منفسخ می شود . زیرا جمع بین بنتیت و زوجیت امکان ندارد . این بود صورت اولی که شیر از آن زوج و شوهر می باشد .
صورت دوم این است : که این شیر از این شوهر نیست . مثلا این زن از شوهر قبلی بچه دار شده و سپس از او طلاق گرفته و پس از تمام شدن عده با شوهر جدید ازدواج کرده حال این مرد زوجه صغیره ای گرفته و در اختیار این زن قرار داده تا با شیر شوهر قبلی اش او را شیر دهد اینجا هم زوجه صغیره حرام می شود البته نه به عنوان بنت ، زیرا این شیر مال شوهر قبلی اش بوده بلکه در این صورت زوجه صغیره دختر زوجه کبیره می شود و چون عنوات ربیبه پیدا می کند برای این شوهر حرام می شود . ولی در این دو صورت شرط حرمت صغیره این است که زوجه کبیره شیر دهنده یعنی زوجه اولی ؛ مدخول بها باشد این صغیره چه بخواهد عنوان بنت داشته باشد و چه عنوان ربیبه . باید زوجه کبیره اولی مدخول بها باشد زیرا اگر دخول در کار نباشد شیر آن زن از این مرد نخواهد بود و اگر بخواهد شیر از این مرد باشد حتما باید دخولی صورت گرفته باشد و حملی و وضع حملی در کار باشد تا به دنبال آن شیر پیدا شود .
قرآن کریم هم در این زمینه می فرماید :﴿و ربائبکم اللاتی فی حجورکم من نسائکم اللاتی دخلتم بهن﴾[2] .
بنابراین هر ربیبه ای حرام نیست بلکه حرمت در مورد ربیبه ای است که مادرش مدخول بها باشد بر خلاف ام الزوجه که در حرمت آن هیچ چیزی نقش ندارد اگر کسی زنی را برای خود عقد کرد به مجرد عقد مادر آن زن برای این مرد حرام می شود و دخول نقشی ندارد.
نتیجه اینکه باید کبیره اولی مدخول بها باشد تا ارضاع و شیر دادن آن به زوجه صغیره باعث حرمت زوجه صغیره نسبت به زوج باشد .
نکته ای در باب ربیبه خواهد آمد .
